ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه و توسعهیافته
محورهای موضوعی : ترویج و توسعه فرهنگ نوآوری
سمیرا متقی
1
*
,
علیرضا آبرود
2
,
نسرین منصوری
3
,
سیف الله جولایی
4
1 - دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 - کارشناس ارشد، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
کلید واژه: رشد اقتصادی, روش GLS, سرمایه انسانی, کارآفرینی, نوآوری,
چکیده مقاله :
کارآفرینی به‌عنوان یکی از عواملی است که به طور مستقیم بر اقتصاد یک کشور تأثیر می‌گذارد. این یک واقعیت است که کارآفرینی نقش مهمی در شکل‌دادن به چشم‌انداز اقتصاد یک کشور دارد. در حقیقت، کارآفرینی موتور رشد اقتصادی است و به‌عنوان یک عامل کاتالیزوری برای گسترش و ارتقا فعالیتهای تولیدی در هر حوزه زندگی اقتصادی در سراسر جهان درک شده است. کارآفرینی با ایجاد نوآوری، طراحی، تنوع تولید محصولات و افزایش کارایی و رقابت بنگاه‌ها، میتواند آثار قابل‌توجهی بر رشد اقتصادی داشته و رشد اقتصادی بالاتر باعث افزایش انگیزه نوآوری و دانش افراد کارآفرین میشود. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر کارآفرینی و نوآوری به‌عنوان دو مؤلفه کلیدی و اثرگذار بر رشد اقتصادی با استفاده از روش GLS است. به همین منظور با استفاده از داده‌های مربوط به 20 کشور درحال‌توسعه و توسعهیافته طی دوره زمانی 2008 تا 2022 و رهیافت داده‌های تابلویی استفاده شده است. یافتهها نشان میدهد که کارآفرینی و نوآوری تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی در هر دو گروه کشورهای توسعهیافته و درحال‌توسعه دارند. اثر کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی در گروه کشورهای درحال‌توسعه بیشتر از گروه کشورهای توسعهیافته است.
Entrepreneurship is one of the factors that directly or indirectly affects a country's economy. It is a fact that entrepreneurship plays an important role in shaping a country's economic prospects. In fact, entrepreneurship is the engine of economic growth and is understood as a catalytic factor for the expansion and promotion of productive activities in every sphere of economic life worldwide. Entrepreneurship can have significant effects on economic growth by creating innovation, design, variety of product production and increasing the efficiency and competitiveness of enterprises, and higher economic growth increases the motivation for innovation and knowledge of entrepreneurial people. The aim of the current research is to investigate the impact of entrepreneurship and innovation as two key and effective components on economic growth using GLS method. For this purpose, using the data of 20 developing and developed countries during the time period from 2008 to 2022, and using panel data approach. Findings show that entrepreneurship and innovation have a positive and significant impact on economic growth in both groups of countries. The effect of entrepreneurship and innovation on economic growth in the group of developing countries is greater than that of developed countries
رضائیان، علی. (1383). عصر سرمایه انسانی و اجتماعی. فصلنامه چشم انداز مدیریت بازرگانی. (3)12. 5-22.
صباحی، احمد.، ناجی میدانی، علی اکبری.، و سلیمانی، الهه. (1392). بررسی اثر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب. پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی. (3)11. 9-18.
شاکری، محبوبه.، جعفری صمیمی، احمد.، و کریمی موغاری، زهرا. (1392). ارتباط بین متغیرهای نهادی و رشد اقتصادی: معرفی شاخص نهادی جدید برای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا. پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی. (21)6. 106-93.
زالی، محمدرضا.، رضوی، سیدمصطفی.، شات، توماس.، و سررشته داری، لیدا. (1389). تبیین نقش شبکه های اجتماعی در توسعه شایستگی کارآفرینانه در ایران و دانمارک (براساس داده های 2010GEM). اولین کنفرانس سالانه مدیریت، نوآوری و کارآفرینی. شیراز.
زبیری، هدی. (1396). ریسک سیاسی، نهادها و کارآفرینی. فصلنامه اقتصاد مقداری. (14)1. 173-206.
مداحی، مجید. (1387). آموزش عالی، کارآفرینی، رشد اقتصادی؛ ارائه یک مدل نظری و تحلیل تجربی. کار وجامعه. شماره 101.
مطیعی لنگرودی، سید حسن.، و نصرتی، ماهره. (1390). امکان سنجی توسعه گردشگری در نواحی روستایی از دیدگاه گردشگران(بخش کرگانرود شهرستان تالش). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 22(1). 69-84.
نجارزاده نوش آبادی، ابوالفضل.، مهران فر، جهانبخش.، و طبرسی، الهه. (1391). نقش کارآفرینی مولد و غیرمولذ در رشد اقتصادی. برنامه ریزی و بودجه. (17)3. 129-115.
عیسی زاده، سعید.، و مهران فر، جهانبخش. (1391). نقش نهادها در شکل دهی کارآفرینی در کشورهای منتخب جهان. پژوهشنامه اقتصادی. (12)44. 212-199.
رضایی میرقائد، محسن.، عربیون، ابوالقاسم.، و علیزاده، مهدی. (1392). بررسی رابطه بین کارآفرینی، محیط کسب و کار و توسعه اقتصادی در کشورهای عضو دیده بان جهان کارآفرین. جغرافیای انسانی. (2).45. 50-37.
Acemoglu, D., Aghion, P., & Zilibotti, F. (2007). Distance to frontier, selection, and economic growth. Journal of the European Economic association, 4(1), 37-74.
Acs, Z. (2006). How is entrepreneurship good for economic growth?. Innovations: technology, governance, globalization, 1(1), 97-107.
Acs, Z. J., Arenius, P., Haym P. & Minniti, M. (2005). Global Entrepreneurship Monitor: 2004 Executive Report.
Acs, Z. J., Desai, S. & Hessels, J. (2008). ‘Entrepreneurship, economic development and institutions.’ Small Business Economics, 31(3), 219–234
Acs, Z.J. & Autio, E. (2011). The global entrepreneurship and development index: A brief explanation. London, UK: Imperial College London.
Amaghouss, J. and Ibourk,A. 2013. Entrepreneurial Activities, Innovation and Economic Growth: The Role of Cyclical Factors: Evidence from OECD Countries for the Period 2001-2009, International Business Research, 6(1): 153-162.
Amorós, J. E., Cristi, O. & Minniti, M. (2009). ‘Driving forces behind entrepreneurship: Differences on entrepreneurship rate level and its volatility across countries.’ Frontiers of Entrepreneurship Research, 29(16): Article 2.
Angel Galindo-Martin, M., Teresa Mendez-Picazo, M., & Soledad Castano-Martinez, M. (2016). Growth, economic progress and entrepreneurship. Journal of Innovation & Knowledge, 1(1), 62-68.
Aparicio, S., Urbano, D., & Audretsch, D. (2016). Institutional factors, opportunity entrepreneurship and economic growth: Panel data evidence. Technological Forecasting and Social Change, 102, 45-61.
Baltaji, D., H., (2014). “Econometrics, translated by Reza Talbalo and Shaleh Bagheri Parmehr”, Tehran, Nei Publishing.]In Persian [
Esazadeh, S., Mehranfar, J. (2012).”The role of institutions in the formation of entrepreneurship in selected countries of the world”, Quarterly Journal of Economic Research of Islamic-Iranian Approach. 12(44). 199-212.]In Persian [
Gujerati, D. (2012)."Fundamentals of econometrics", second volume, translated by Hamid Abrishami, Tehran, Tehran University Press.]In Persian [
Rezaei Mirghaed, M., Arabiyon. A., Alizadeh. M. (). “Investigating the relationship between entrepreneurship, business environment and economic development in the member countries of the World Entrepreneurship Watch (World Watch of Entrepreneurship)”, human geography researches. 45(2). 50-37.]In Persian [
Rezaeian, A. (2004). “The era of human and social capital”, business management perspective. 11. 5-22.]In Persian [
Sabahi, A., Naji median, A.A., Soleymani, E. (2013). “Investigating the effect of entrepreneurship on economic growth in selected countries”, researches on economic growth and development, 3(11). 9-18.]In Persian [
Shakeri, M., Jafari Samimi, A., Karimi Moghari, Z. (2014). “The relationship between institutional variables and economic growth: introducing a new institutional index for the Middle East and North Africa region”. Economic Growth and Development Research Quarterly. 21(6). 94-106.]In Persian [
Zali, M.R., Razavi, M., Shot, T., Sar reeshteh dari, l. (2015).”Explaining the role of social networks in the development of entrepreneurial competence in Iran and Denmark (based on the data of 2010 Global Entrepreneurship Watch”. The first international conference on management and innovation, Shiraz.]In Persian [
Zobeiri, H. ().”Political risk, institutions and entrepreneurship”, Quantitative Economics Quarterly (former economic reviews), 14(1). 173-206.]In Persian [
Madahi, M. (2008).”Higher education, entrepreneurship, economic growth: providing a theoretical model and empirical analysis”. Work and society.No 101.]In Persian [
Moteeie Langroodi, M., Nosrati, M. (2011).”Feasibility of tourism development in rural areas from the point of view of tourists in Gorgan-Rood district of Talesh city”, Journal of Geography and Environmental Planning. 22(41). 1-20.]In Persian [
Najarzadeh Nooshabadi, A., Mehranfar, J., Tabarsi, M. (2012).”The role of productive and unproductive entrepreneurship in economic growth”, Planning and Budget Quarterly,17(3). 115-129.]In Persian [
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه و توسعهیافته
* سمیرا متقی ** علیرضا آبرود *** نسرین منصوری **** سیفالله جولایی
* دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
** استادیار، گروه مدیریت، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
*** استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
**** کارشناس ارشد، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 28/09/1403 تاریخ پذیرش: 25/12/1403
چکيده
کارآفرینی به‌عنوان یکی از عواملی است که به طور مستقیم بر اقتصاد یک کشور تأثیر می‌گذارد. این یک واقعیت است که کارآفرینی نقش مهمی در شکل‌دادن به چشم‌انداز اقتصاد یک کشور دارد. در حقیقت، کارآفرینی موتور رشد اقتصادی است و به‌عنوان یک عامل کاتالیزوری برای گسترش و ارتقا فعالیتهای تولیدی در هر حوزه زندگی اقتصادی در سراسر جهان درک شده است. کارآفرینی با ایجاد نوآوری، طراحی، تنوع تولید محصولات و افزایش کارایی و رقابت بنگاه‌ها، میتواند آثار قابل‌توجهی بر رشد اقتصادی داشته و رشد اقتصادی بالاتر باعث افزایش انگیزه نوآوری و دانش افراد کارآفرین میشود. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر کارآفرینی و نوآوری به‌عنوان دو مؤلفه کلیدی و اثرگذار بر رشد اقتصادی با استفاده از روش GLS است. به همین منظور با استفاده از داده‌های مربوط به 20 کشور درحال‌توسعه و توسعهیافته طی دوره زمانی 2008 تا 2022 و رهیافت داده‌های تابلویی استفاده شده است. یافتهها نشان میدهد که کارآفرینی و نوآوری تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی در هر دو گروه کشورهای توسعهیافته و درحال‌توسعه دارند. اثر کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی در گروه کشورهای درحال‌توسعه بیشتر از گروه کشورهای توسعهیافته است.
واژه‌های کلیدی: رشد اقتصادی، روش GLS، سرمایه انسانی، کارآفرینی، نوآوری.
نوع مقاله: پژوهشی
1- مقدمه
رشد اقتصادی به‌عنوان یکی از اهداف مهم هر جامعه، زمینه‌ساز رفاه عمومی است که تحقق آن صرفاً در داشتن منابع مالی فراوان و منـابع طبیعی خدادادی نیست؛ بلکه در گرو داشتن ذهن‌هایی پویا است. در تعبیری ساده افزایش
کمی درآمد ملی یا تولید ناخالص ملی یک جامعه طی یک دوره معین را رشد اقتصادی گویند (تودارو،۱378).
نویسندة عهده‌‌دار مکاتبات: سمیرا متقی S.motaghi@atu.ac.ir
|
برنامه‌ریزان، نظریه‌پردازان اقتصادی و سیاست‌گذاران درصدد شناخت هر چه بیشتر عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی برآمده‌اند، زیرا شناخت آنها، امکان برنامه‌ریزی صحیح در سطح ملی و نیز دستیابی به رشد اقتصادی مطلوب را فراهم می‌کند (نجارزاده نوش‌آبادی و همکاران، 1391). یکی از منابع رشد اقتصادی ارتقا بهرهوری است و با توجه به اینکه جهان امروز به طور مداوم در حال تغییر و تحول است، تحت چنین شرایطی فقط کشورهایی میتوانند به رشد اقتصادی بالا دست یابند که از طریق خلاقیت و نوآوری موجبات ارتقای بهرهوری را فراهم آورند.
یکی از منابع مهم و پایان ناپذیر جامعه بشر کارآفرینی است. منبعی که از یک طرف ارزان و از طرفی دیگر بسیار با ارزش و پایان ناپذیر است و به توان خلاقیت انسان ها بستگی دارد. کارآفرینی با ایجاد اشتغال و تاثیری که بر رشد اقتصادی می گذارد همواره مورد توجه پژوهشگران قرار داشته است (مطیعی، 1390). به اعتقاد بسیاری از اقتصاددانان کارآفرینی تاثیر مثبتی بر رشد تولید ناخالص داخلی دارد (کری و توریک،2003).
بر اساس نظریه های اقتصادی می توان بیان داشت که رشد اقتصادی در نتیجه طیف گسترده ای از شاخص های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از جمله انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی، سرمایه گذاری های خصوصی، دولتی و خارجی و نیز اخذ ایده های نو و انباشت دانش تکنولوژی حاصل می شود (کوکینو،2005).
شومپیتر در مطالعات اولیه خود (1911)، مفهـوم کـارآفرینی را در قالب نوآوری، به عنـوان نقـش کلیـدی در پیشـبرد توسـعه اقتصادی، وارد کرد و جز اولین کسانی بود که به بررسی نقش تکنولوژی در رشد اقتصادی پرداخت. (شومپیتر1:1942). چارچوب نظری اثرات نوآوری بر کارایی، بهره وری و رشد اقتصادی برمبنای نظریه های رشد درون زا سولو، ارو، رومر و لوکاس توسعه یافت.
در تنظیم تعادل، نوآوری‌هـای دیگری ایجاد شده و کارآفرینان بیشتری وارد سیستم اقتصـادی می‌شوند. به این ترتیب، نظریـه شـومپیتر پـیش بینـی می‌کند، افزایش تعداد کارآفرینان منجر به افزایش رشـد اقتصـادی میشود. مطـابق نظریـه شـومپیتر، در جریـان پیشـرفت ادبیـات اقتصادی تجربی، نوآوری به عنوان یـک منبـع رشـد اقتصـادی شناخته شده است. نوآوری شامل دو عمل است: تحقیق و توسعه. تحقیق به تولید اطلاعات و توسعه به استفاده از اطلاعات حاصل برای ایجاد کالاها و محصولات جدید می گویند. از طرفی تولید کالاها و محصولات جدید نیاز به بنگاه نوآور دارد تا ترکیبی از دارابی ها را به همراه تکنولوژی به کار گیرد و این تکنولوژی را به کالا تبدیل کرده و ایجاد مزیت رقابتی کند.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 246 |
امروزه صاحب نظران بر نقش کارآفرینی و نوآوری در توسعه اقتصادی و اجتماعی اتفاق نظر دارند. بر اساس مطالعاتی که آدرچ و توریک (2001) انجام داده اند، حضور بنگاه های کوچک در صنایع تولیدی کشورهای با درآمد بالا و توسعه یافته به رشد اقتصادی کمک می کند، در حالیکه تاثیر این بنگاه های در کشورهایی با تولید ناخالص داخلی سرانه کمتر چندان ملموس نیست.بر این اساس با عنایت به مباحث مطرح شده در خصوص تأثیر خلاقیت و نوآوری بر رشد اقتصادی، مطالعه حاضر به بررسی ارتباط کارآفرینی و نوآوری بر رشد و توسعه اقتصادی می‌پردازد. بدین منظور 20 مورد از کشورهای منتخب درحال‌توسعه و توسعه یافته را در نظر گرفته و به کمک داده های پانل و طی دوره زمانی 2008-2023 موضوع مطالعه، مورد بررسی و آزمون علمی قرار خواهد گرفت. بنابراین این مطالعه میتواند برآیند اثرات مختلف نوآوری و کارآفرینی را بر رشد اقتصادی نشان دهد. همچنین درخصوص نوآوری و جدید بودن روش پژوهش باید اشاره کرد که تاکنون پژوهش‌های متعددی درخصوص ارتباط کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی انجام شده است ولیکن پژوهشی که به ارزیابی تطبیقی و مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی در دو گروه کشورهای درحال‌توسعه و توسعه یافته پرداخته باشد در دسترس نیست.
2- مبانی نظری
امروزه، مسئله رشد اقتصادی یکی از مهمترین دغدغه‌های مهم جوامع است. باتوجه‌به تاریخچه نظریه‌های رشد اقتصادی، مطالعات در زمینه رشد اقتصادی شامل سه جریانی است که از نظر تاریخی و روش‌شناختی متفاوت است: اولین جریان، جریان کلاسیک است که پیشگامان آن دیوید هیوم 2 و آدام اسمیت هستند. این جریان در قرن هیجدهم شکل گرفت و با جان استوارت میل3 و کارل مارکس4 در اواسط قرن نوزدهم پایان یافت. جریان دوم نئوکلاسیک است که به تحقیق در زمینه رشد با داده‌های آماری جدید که بعد از جنگ جهانی دوم فراهم شد. نظرات نئوکلاسیکی، پیشرفت تکنولوژی را به‌عنوان عامل برونزا و انباشت سرمایه را به‌عنوان عامل درونزای رشد تولید در نظر می‌گیرد. آثار مؤثر در این جریان، متعلق به روبرت سولو5 ، سیسمون کوزنتس6 ، موزز آبراموتیز7 ، هولیس چنری8 و ادوارد دنیسون 9است. سومین و جدیدترین جریان، جریان درونزا است که فرضیات نئوکلاسیک و کلاسیک‌ها در مورد بازارهای ایده‌آل و بازده نزولی عوامل به‌ویژه سرمایه را رد می‌کند. نظریات رشد درونزا بر بازده فزاینده تحقیق‌وتوسعه و انتقال دانش و اطلاعات، فراگیری از طریق تجربه و انتشار تکنولوژی متمرکز هستند. آنها فعالیتهای مبتنی بر نوآوری با جهت‌گیری تجارت در واکنش به محرکه‌های اقتصادی را به‌عنوان موتور اصلی پیشرفت تکنولوژی و رشد اقتصادی در نظر می‌گیرند. چهره‌های اصلی این جریان کنت ارو10 ، روبرت لوکاس11 ، چین گروسمن12 و الهانا هلپمن13 هستند(پژویان و فقیه نصیری، 1388).
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 247 |
تأثیر ظرفیت جذب دانش، ذهن آگاهی و چابکی بر عملکرد .../ سمیرا متقی و همکاران 247 |
مهمترین عامل رشد اقتصادی در مدل‌های رشد درونزا به شکل برونزا تعیین نمی‌شود؛ بلکه از طریق خود مدل تعیین میشود. باوجوداینکه تابع تولید استفاده شده سولو از ارکان و زیربنای این مدل‌ها است، زیر بنای اصلی مدل‌های رشد درونزا، نظریه رشد درونزا است. بر اساس این نظریه، سرمایهگذاری در دانش، ابداعات و سرمایه انسانی مهمترین عوامل رشد محسوب می‌شوند. همچنین این نظریه بر نقش برون‌زایی مثبت و آثار سرریز اقتصادهای مبتنی بر دانش و نقش مثبت سیاستهای اقتصادی نظیر یارانه بر بخش تحقیق‌وتوسعه و آموزش در بهبود رشد بلندمدت اقتصادی تأکید دارد (یاوری، 1396). همچنین، زمانی که تئوری همگرایی بین کشورهای فقیر و ثروتمنئ با شکست مواجه شد، ایم معما که چرا کشورهای فقیر به کشورهای ثروتمند نرسیده اند، همچنان وجود داشته است و باعث شد تئوری های جدید رشد مطرح شود که در آن تغییرات تکنولوژی درون زا در نظر گرفته شده است (ابراهیمی، 1388). این تئوری ها توسط افرادی همچمون ارو (1962)، چیپمن (1970)، لوکاس (1988)، رومر ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 248 |
ارو (1962) پیشرفت تکنولوژی را نتیجه آموزش ضمن کار در بخش کالاهای سرمایه‌ای دانسته است. در مدل ارو برعکس اکثر مدل‌های دیگر، تنها یک نسبت کارآمد سرمایه به نیروی کار برای سرمایهگذاری جدید در هر لحظه از زمان وجود دارد. در این مدل مانند مدل‌های سولو و یوهانسن، یادگیری فقط در صنعت کالاهای سرمایه‌ای انجام میشود و پس از ساخته‌شدن کالای سرمایه‌ای هیچ یادگیری صورت نمی‌گیرد. به بیانی دیگر؛ یک کالای سرمایه‌ای جدید تا زمانی متضمن متغیر دانش است که وارد فرایند تولید شود؛ اما هر زمان که استفاده شود دیگر نیازی به آموزش بیشتر ندارد.
چیپمن (1970) معتقد است منابعی که به تحقیق‌وتوسعه از جمله تعداد مهندسین، محققین، برنامه‌نویسان، آزمایشگاه و غیره اختصاص مییابد، به طور مستقیم باعث پیشرفت درونزای تکنولوژی میشود. این تحقیق‌وتوسعه توسط دولت صورت می‌گیرد که در واقع کل نیروی کار جامعه برای تولید کالاهای همگن، توسط بنگاه‌ها و یا دولت برای انجام فعالیتهای تخصصی به استخدام درمی‌آیند.
رومر (1986 و1990) پرجم دار نظریه رشد ذرونزا است. سهم اساسی رومر در ادبیات مربوط به رشد اقتصادی، درونزایی تغییرات تکنولوژیکی در یک اقتصاد در یک مدل تعادل عمومی با اشکال مشخص بازار، عوامل خودخواه، پیشبینی درست و تسویه بازارها بود. این توضیح واقع بینانه تری از رشد اقتصادی نسبت به نظریه نئوکلاسیک ارائه می دهد که بر نقش سرمایه گذاری در سرمایه فیزیکب، افزایش عرضه نیروی کار و تغییر برون زایی در فناوری تمرکز دارد. به زعم رومر (1996) نظریه پردازان رشد جدید، جهان را به دو نوع نهاده مولد متفاوت تقسیم می کنند که می توان آنها را ایده ها و اشیا نامید. ایده ها کالاهای غیررقابتی هستند که می توانند ذخیره شوند و اشیا کالاهای رقابتی با حجم (انرژی) هستند. با ایده ها و اشیا می توان نحوه عملکرد رشد اقتصادی را توضیح داد (رومر، 1996). به عبارت دیگر، رومر با استفاده از یک اقتصاد دوبخشی شامل بخش کالا و تحقیق و توسعه که محصول آن دانش، اکتشاف و ایده های جدید است و به اختصار فناوری نامیده می شود و بهره گیری از فروض مختلف در خصوص بازده به مقیاس، وجود یا عدم وجود سرمایه فیزیکی و نرخ رشد جمعیت، طیف وسیعی از مدل های رشد اقتصادی را ارائه کرده است. برخی از این مدل ها نیمه درونزا هستند؛ به این معنی که نرخ رشد اقتصادی با توجه به اینکه به طور درونزا تعیین می شود، تابعی از برخی متغیرهای مدل و مستقا از برخی دیگر از پارامترهای آن است. موتور اصلی رشد درونزا در نگاه رومر به بازده سرمایه مربوط می شود. رومر در مدل خود مشان داد حاصل بازده نزولی به مقیاس در اقتصاد، ثبات نرخ رشد اقتصادی در قاب مدل های رشد نیمه درونزا است. همچنین او با تعمیم سرمایه انسانی و دانش، فرض بازده نزولی مدل رشد برونزای نئوکلاسیک را با فرض بازده صعودی جایگزین کرد که به این ترتیب می توان مدل های رشد نیمه درون زا را به مدل های کاملا درون زا تبدیل کرد. در مدل های رشد کاملا درونزا، نرخ رشد اقتصادی تاثیر گرفته از همه پارامترهای مدل از جمله نرخ پس انداز و جابه چابب بین بخشی عوامل تولید است. (یاوری، 1396). در این مدل مانند مدل سولو، نرخ پس انداز برونزا و ثابت است. در این مدل، نیروی کار و سرمایه کل نسبت ثابت بین دوبخش تولید و نوآوری تقسیم می شوند. سطح موجود فناوری در تابع تولید هر دو بخش به عنوان یک عامل وارد دشه است، زیرا فناوری به سرعت در کل اقتصاد جریان می یابد.در تابع تولید نوآوری نیز یک پارامتر ثابت به کار رفته است که نشان دهنده عوامل ناشناخته دیگری است که در تولید ایده و دانش موثرند (یاوری، 1396).
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد.../ سمیرا متقی و همکاران 249 |
آقیون و هویت (1988)، بر پایه نظریه رشد شومپیتری بر این باورند که انباشت سرمایه و نوآوری در فرایند رشد باعث افزایش تحقیق‌وتوسعه می وشد. این مدل در یک چارچوب ساده، عناصر اساسی مدل سولو انباشت سرمایه را در برمی‌گیرد. برخلاف دیدگاه نظریه رشد نئوکلاسیک و سایر نظریه‌های رشد درونزا، پرداخت یارانه به انباشت سرمایه، چه فیزیکی و چه انسانی، تأثیر دائمی بر رشد اقتصاد خواهد داشت و در پیشرفت و رشد فناوری مؤثر است. همچنین، در مدل خود از سهم سرمایهگذاری در تحقیق و آموزش به‌جای تعداد دانشمندان و مهندسین در GDP استفاده کرده‌اند. (Aghion & Howitt,1998)
منکیو، رومر و ویل (1992) مدل سولو را تعمیم داده و بر این عقیده‌اند که تولید از سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی و نیروی کار به دست می‌آید و باید سرمایهگذاری در سرمایه فیزیکی، باید سرمایهگذاری در سرمایه انسانی و مصرف انجام شود؛ بنابراین عامل سرمایه انسانی را در مدل خود گنجانده‌اند که این عامل باعث تسریع رشد اقتصادی میشود. نتایج مطالعات آنها حاکی از آن است کشش سرمایه فیزیکی اثرات خارجی قابل‌توجهی ندارد و کشش درآمد باتوجه‌به موجودی سرمایه فیزیکی تفاوت اساسی با سهم سرمایه در درآمد ندارد. همچنین باتوجه‌به وجودنداشتن عوامل خارجی و درنظرگرفتن سرمایه انسانی در مدل، انباشت سرمایه فیزیکی تأثیر بیشتری بر درآمد سرانه نسبت به مدل سولو اولیه دارد. نرخ پس‌انداز بالاتر منجر به درآمد بالاتر در حالت پایا میشود که به نوبه خود به سطح بالاتری از سرمایه انسانی منجر میشود؛ حتی اگر نرخ انباشت سرمایه انسانی بدون تغییر باشد، بنابراین پس‌انداز بیشتر، بهرهوری کل عوامل را افزایش میدهد. علاوه بر این، در مدل آنها رشد جمعیت نیز تأثیر بیشتری بر درآمد سرانه نسبت به مدل سولو اولیه دارد.
به اعتقاد ایچر (1996 و 199) تعامل بین انباشت سرمایه انسانی درونزا و تغییرات تکنولوژیکی بر دستمزد نسبی و رشد اقتصادی تأثیر می‌گذارد و جذب فناوری‌های جدید در تولید نیازمند مهارت است. بر خلاف مدل‌های اخیر رشد درونزا، نرخ‌های بالاتر رشد فناوری ممکن است با دستمزد نسبی بالاتر، اما عرضه نسبی کمتر نیروی کار ماهر همراه باشد؛ بنابراین مدل ایچر یک‌پایه نظری برای رابطه مشاهده شده تجربی بین تغییرات تکن.ل.ژیکی و تقاضای نسبی، عرضه و دستمزد نیروی کار ماهر فراهم می‌کند.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد.../ سمیرا متقی و همکاران 250 |
از زمان ارائه الگوی رشد نئوکلاسیکی سولو (1956)، اقتصاددانان نسبت به عدم تطابق چند مورد از دلایل با حقایق جهان واقعی ناخرسند بودند. طیفی از این الگوها، نظریات رشد مبتنی بر سرمایه بودند و روی انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی تاکید داشتند. بنابراین، برای رفع نواقص متعدد الگوی رشد برونزای نئوکلاسیکی، الگوهای رشد درونزا مطرح شدند. نظریه رشد درونزا بیان می کند که رشد اقتصادی به علت نیروهای درونی اقتصاد رخ می دهد. بر اساس این تظریه سرمایه گذاری در سرمایه انسانی، نوآوری و دانش اثر قابل توجهی در رشد اقتصادی دارد. شومپیتر)۱۹47( همراه با دیگر اقتصاددانان به نقش برجسته کارآفرینی و نوآوری در فرآیند رشد اقتصادی تأکید دارند و در کتاب "مشکلات نظری رشد اقتصادی" نشان میدهد که محققان عوامل مختلف را موجب افزایش رشد اقتصادی در نظر می گیرند، ازجمله: محیط فیزیکی، سازمان اجتماعی، نهادها، فنآوری و ... ولی نوآوری و کارآفرینی را از عوامل بنیادین مؤثر بر رشد اقتصادی می داند (شومپیتر،۱۹47).
مدل رشد سولو باوجوداینکه نقطه عطفی در ادبیات رشد اقتصادی محسوب میشود و ویژگی‌ها و ظرافت‌های خاصی دارد؛ اما نتوانسته است اختلاف کشورهای جهان در سطح درآمد سرانه و نرخ رشد اقتصادی را به‌درستی توجیه و تفسیر کند. اساس تحقیقات در این زمینه با پژوهش‌های رومر (1986)، لوکاس (1988)، ربلو (1991) فراهم شد. در واقع هدف آن ها این بود که دانش را به مدل های رشد معرفی کنند. بنابراین، با سرمایه گذاری در نیروی انسانی، زمینه ایجاد توانایی ها در انسان افزایش می یابد و رشد مهارت های انسانی باعث ارتقای توابع تولید شده و زمینه را برای رشد اقتصادی فراهم می آورد ( موسوی و همکاران، 1393).
تأثیر ظرفیت جذب دانش، ذهن آگاهی و چابکی بر عملکرد .../ سمیرا متقی و همکاران 250 |
y = A . F (K, L)
دراین‌رابطه L نیروی کار، K موجودی سرمایه، A دانش و فناوری و y تولید است (سولو، ۱۹56).
ساده‌ترین مدل رشد درونزا کـه در سـال 1991 بـه وسیله ربلو ارائه شد، مدل AK نامیده شده است. فرض شده است که تابع تـولید نـسبت به تنها نهاده یعنی سرمایه خطی است. لذا تابع تولید هم نسبت به مـقیاس و هـم نـسبت به سرمایه دارای بازدهی ثابت است.
Y= F (K,L)=AK
A یک مقدار ثابت و K سرمایه کل می‌باشد که به طور عام تـعریف شـده است، یعنی نه‌تنها شامل سرمایه فیزیکی بلکه سرمایه انسانی، موجودی عـلم و دانـش و انـواع دیگر سرمایه مانند سرمایه مالی را نیز شامل میشود. اکـثریت ادبـیات جـدید رشد اقتصادی با بهینه‌سازی مدل‌های رشد و سروکار دارند. به‌طوری که مـصرف‌کنندگان یـک مسیر مصرف را باتوجه‌به بعضی از توابع مطلوبیت و قید بودجه حداکثر می‌نمایند. حال باتوجه‌به ایـن موضوع نرخ رشد در وضعیت یکنواخت و در فقدان پیشرفتهای فنی برابر خواهد شد با:
γ=θl [A-ρ-α]
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 251 |
رومر (1986-1989) در پيشبرد مدل‌هاي يادگيري تجربي نقش بسيار برجسته و چشمگيري داشته است. دانش به عنوان يك نهاده در تابع توليد منظور شده و مدل رقابتي با بازدهي كل فزاينده ناشي از اثرات خارجي سازگار مي‌گردد. اما ويژگي اساسي تجزيه و تحليل رومر اين است كه دانش بازدهي نهايي فزاينده را نشان مي‌دهد. در مدل رومر، در يك تعادل رقابتي كاملا تصريح شده15 ، محصول سرانه مي‌تواند بدون هيچ حد و مرزي، احتمالاً در يك نرخي كه به طور يكنواخت در طول زمان در حال افزايش است، رشد كند. نرخ سرمايه‌گذاري و نرخ برگشت موجودي سرمايه ممكن است همراه با افزايش موجودي سرمايه، به جاي كاهش افزايش يابد. سطح محصول سرانه در كشورهاي مختلف لزوماً به يك سطح معين ميل نمي‌كند، (بلكه) ممكن است رشد در كشورهاي كمتر توسعه يافته به طور مزمن كندتر بوده و حتي اصلاً رشدي واقع نشود. اين نتايج به هيچ عنوان به تحول فني تصريح شده برونزا يا تفاوت بين كشورها بستگي ندارد. ترجيحات و تكنولوژي مانا16 و يكسان هستند. حتي مي‌توان اندازه جمعيت را ثابت نگه داشت. عامل تعيين‌كننده و اساسي براي تمام اين نتايج يك انحراف از فرض معمول بازدهي نزولي مي‌باشد.
ضمن اینکه تحول فنی برونزا حذف می‌گردد، میتوان مدل را یک مدل تعادلی با تحول فنی درونزا ملاحظه کرد که رشد بلندمدت اصولاً 17 از طریق انباشت دانش توسط عوامل پیش‌نگر حداکثر کننده سود حاصل میشود. این تمرکز روی دانش به‌عنوان شکل اساسی سرمایه (و عامل نهایی تعیین‌کننده رشد بلندمدت) به تغییرات طبیعی در فرموله‌کردن مدل استاندارد رشد کلان اشاره دارد. در مقایسه با سرمایه فیزیکی که میتواند یک‌به‌یک از روی محصول صرف‌نظر شده نتیجه گردد، فرض میشود که دانش در یک نقطه‌ای از زمان، دوبرابر کردن عوامل تحقیقات مقدار تولید دانش جدید را دوبرابر نخواهد کرد. به‌علاوه، سرمایهگذاری در دانش به یک اثر خارجی طبیعی اشاره دارد. فرض میشود ایجاد دانش توسط یک بنگاه یک اثر خارجی مثبتی روی امکانات تولید بنگاه‌های دیگر داشته باشد؛ زیرا دانش نمی‌تواند به طور کامل در امتیاز انحصاری بنگاهی باشد یا مخفی نگه داشته شود. از همه مهم‌تر، تولید کالاهای مصرفی به‌عنوان تابعی از موجودی دانش و نهادهای دیگر دارای بازدهی صعودی است؛ به طور دقیق‌تر، دانش ممکن است یک بازدهی نهایی صعودی داشته باشد. در مقایسه با مدل‌هایی که سرمایه دارای بازدهی نهایی نزولی است، دانش بدون حدومرز رشد خواهد کرد. حتی اگر تمام عوامل دیگر ثابت نگه داشته شوند، توقف در یک وضعیت پایدار که دانش ثابت بوده و هیچ تحقیقات جدیدی صورت نمی‌گیرد، بهینه نخواهد بود.
مفهوم رشد اقتصادی
تأثیر ظرفیت جذب دانش، ذهن آگاهی و چابکی بر عملکرد .../ سمیرا متقی و همکاران 252 |
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 252 |
چارچوب ارتباط کارآفرینی و رشد اقتصادی
در دهه‌های گذشته، علاقه و گرایش روبه‌رشدی درباره مفاهیم رشد و توسعه اقتصادی و کارآفرینی وجود داشته است و مطالعات متعددی در ادبیات مربوط در مورد این دو مفهوم وجود دارد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که اگرچه همچنان میتوان استدلال کرد که نظریه توسعه اقتصادی فاقد یک تئوری عمومی کارآفرینی که بتواند دربرگیرندة پیامدهای متنوع توسعه باشد، است، اما پیشرفت‌هایی برای گسترش مفهوم و درک کارآفرینی در توسعه اقتصادی انجام پذیرفته است (ناد،2018). در سمت دیگر، سازمان‌های بین‌المللی، دولتها و سیاست‌گذاران توجه بیشتری به نقش کارآفرینی در ایجاد رشد و توسعه اقتصادی نشان داده‌اند. کارشناسان اقتصادی رویکرد سنتی خود را به رشد و توسعه اقتصادی عمدتاً بر اساس استخدام شرکت‌های بزرگ باانگیزه‌های مختلف مالی و اعتباری رها کرده‌اند. امروزه آنها بیش‌ازپیش به تشکیلات اقتصادی کوچک و متوسط و کسب‌وکارهای جدید با مخاطره اتکا دارند (توما، گریگور، مارینسکو، 2014). مطالعات و بررسی‌های ونکرز و توریک (1999). در مورد کارآفرینی، رشد اقتصادی و آنچه که این دو را به یکدیگر پیوند میدهد در قالب چارچوبی ارابه شده است. دلیل ارائة چنین چارچوبی این است که معمولاً ارتباط مستقیمی میان کارآفرینی و رشد اقتصادی وجود ندارد و کارآفرینی مفهومی است که به‌خوبی تعریف نشده است؛ به همین علت برای توضیح چگونگی تأثیرگذاری کارآفرینی بر رشد اقتصادی نیاز به متغیر واسطه یا رابط وجود دارد. نوآوری و رقابت نمونهای از این متغیرها هستند. در بررسی ارتباط میان کارآفرینی و رشد اقتصادی سه سطح تجزیه و تحلیل مشخص میشود؛ سطح فردی که در آن کارآفرینان برای خود و یا در تیم و شراکتی کار می‌کنند، سطح بنگاه و سطح کل از صنایع، مناطق و اقتصادهای ملی. اساساً کارآفرینی با فعالیتهای فردی همراه است و مفهوم رشد اقتصادی با سطوح بنگاه‌ها، صنایع و ملل مرتبط است. ایجاد ارتباط میان کارآفرینی و رشد اقتصادی به معنای مرتبط نمودن سطح فردی به سطوح کل است؛ به بیانی دیگر ایجاد ارتباط میان کارآفرینی و رشد اقتصادی به معنای مرتبط نمودن سطح فردی به سطح بنگاه و سطح کلان است. فعالیتهای کارآفرینانه ما را به سطح بنگاه می‌برد. کارآفرینی مترادف با کسب‌وکار کوچک نیست. کارآفرین می‌بایست به طریقی ایدههای خود را واقعی سازد؛ کسب‌وکار کوچک که کارآفرین کنترل بیشتری بر آن دارد این امکان را برای او فراهم می‌کند. بنگاه‌های بزرگ‌تر کوچک بودن را به‌منظور بنیادنهادن کارآفرینی سازمانی شبیه‌سازی می‌کنند. تازگی به‌واسطة محصول، فرایند، نوآوری‌های سازمانی، ورود به بازارهای جدید و استارت‌آپ‌های نوآور رخ میدهد. در سطوح کل از صنایع، مناطق و اقتصادهای ملی، فعالیتهای کارآفرینانة فردی تجربیات جدیدی ایجاد می‌کنند که میتوان آنها را تنوع نامید. فرایند رقابت میان این ایدههای جدید مختلف و ابتکارات استمراریافته به گزینش قابل‌دوام‌ترین بنگاه‌ها و صنایع منجر میشود. تنوع، رقابت، گزینش و همچنین واضح است که دستاورد این فرایندهای پویا وابسته به مجموعه‌ای از شرایط است؛ بنابراین چندین شرط برای کارآفرینی مطرح شده است. چرا که منشأ و خاستگاه کارآفرینی بر ویژگی‌ها و صفات شخصی واقع گردیده و کارآفرینی مشخصة رفتاری افراد است. به‌علاوه کارآفرینی و عامل واسطه‌ای و مرتبط‌کننده وابسته به شرایط فرهنگی و نهادی هستند. باتوجه‌به موهبت‌های روانی جمعیت، این شرایط به محیطی بازمی‌گردد که افراد در آن فعالیتهای کارآفرینانة خود را انجام می‌دهند و شامل فرهنگ محیطی ملی یا منطقه‌ای و فرهنگ درون سازمان‌ها میشود. ارتباط میان فرهنگ و کارآفرینی ارتباطی ساده نیست. چارچوب نهادی در سطح ملی و درون بنگاه‌ها انگیزه‌ها و محرک‌های فرد برای تبدیل ایده به واقعیت را مشخص کرده و تعیین می‌کند که موانع غیرضروری تا چه حد مانع آنها خواهد بود. نهادها در توسعة کارآفرینی از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. چارچوب ارائه شده توسط ونکرز و توریک الهام‌گرفته شده از جمع‌بندی دیدگاه‌ها و ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 253 |
شکل 1. چارچوب مقدماتی کارافرینی و رشد اقتصادی(ونکرز و توریک)
مفهوم کارآفرینی
واژه کارآفرین برای اولین‌بار در نوشته‌ها کانتیلون ظاهر شد. کانتیلون سه دسته از عوامل اقتصادی شامل زمین‌داران، کارآفرینان و کارمندان را به رسمیت شناخت. از نظر کانتیلون کارآفرین کسی است که باوجود عدم قطعیت، درگیر کسب‌وکار است. او استدلال می‌کند که منشأ کارآفرینی در عدم پیشبینی مناسب نهفته است (ونکرز و توریک19،۱۹۹۹). دستیابی به رشد و رونق اقتصادی در شرایط رقابتی عصر حاضر، بدون ایجاد محیط مساعد برای کارآفرینی، ممکن نیست. کارآفرینی به‌عنوان عامل اصلی رشد اقتصادی است، یعنی با استفاده از روش‌های جدید از منابع تولیدی موجود استفاده کنیم تا به اهداف جدیدی برسیم (شومپیتر، ۱۹۱۱). طبق تعریف کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD)، کارآفرین فردی است که فرصت‌ها را در بازار تشخیص داده، منابع را تخصیص میدهد و ارزش‌آفرینی می‌کند. کارآفرینی نیز به معنی تعهد داشتن به سازمان، توانایی مدیریت یک کسب‌وکار مولد و مخاطره‌آمیز و تلاش برای کسب سود است (آنکتاد، 20۱7). شومپیتر دو گروه را عاملان اصلی تغییر در جوامع معرفی می‌کند: یکی کارآفرینان و دیگری مدیران. وجه تمایز این دو گروه از دیدگاه وی، توانایی کارآفرینان در ایجاد تغییرات بنیادی است. کارآفرین شخصیتی است که تلاش مستمر، بینش وسیع، گذر از روتین‌ها، شکستن چارچوب‌ها و حتی سنت‌های جاافتاده، جوهره وجودی اوست. به عبارتی، تجلی خلاقیت و نوآوری، جوهره وجودی یا همان بودن او است. هویت و شخصیت کارآفرین، آفرینش شگفتی‌ها، پرده برداشتن از رموز، خلق زیبایی‌ها و دگرگون‌کردن عرصه‌های عینی و ذهنی در جهان است و برای نوابغ خاص، انتساب اثر آنها به سود مادی یا حتی وجهه و شهرت، بی‌گمان تبینی نادرست محسوب میشود (متوسلی، ۱3۹5). یک کارآفرین پیشرو باعث هدایت تولید به مسیرهای جدید میشود (شومپیتر، ۱۹۱۱)
مفهوم نوآوری
نوآوری فرایند تکامل بخشیدن به دیدگاه‌های بدیع و تخیلی درباره موقعیت‌های مختلف است (گریفن20 و مورهد، 2007) درواقع گاهی ایده و اندیشه‌ای نو از ذهن فرد می‌تراود و در سال‌های بعد آن اندیشه نو به‌وسیله فرد دیگری به‌صورت نوآوری در محصول یا خدمت متجلی می‌گردد (الوانی،۱388). در این مطالعه علی‌رغم علم به اینکه این دو مفهوم متمایز از هم هستند؛ ولی به دلیل همبستگی بالای آنها، از یک متغیر برای سنجش آنها استفاده کردیم. درست است که بازارها کامل نیستند و برخی عیب و نقص‌ها در آنها وجود دارد؛ ولی بازارها کارا هستند، زیرا مردم در بازارها فرصت‌های جدید برای کسب‌وکار و تجارت متقابل را به دست می‌آورند. منفعت‌های موجود در بازار آنها را تشویق می‌کند که به کشف موقعیت‌های نوآورانه روی بیاورند و به‌عنوان یک کارآفرین عمل کنند (باتلر،20۱0). در دنیای رقابتی امروز دانش یک دارایی ارزشمند سازمانی به‌حساب می‌آید و تنها با به‌کارگیری دانش است که نوآوری به دست می‌آید (چیو،2008). باتوجه‌به این که دانش غیررقابتی است، همه شرکت‌ها از دانش ایجاد شده توسط کارآفرینان سود می‌برند (پریگر، 20۱6). زیرا دانش اجازه میدهد تا محصولات جدید به بازار معرفی شوند.
نقش کارآفرینی در بهرهوری و رشد اقتصاد
اهمیت رشد و ارتقا بهرهوری در دستیابی به اهداف ملی، بازرگانی، تجاری و شخصی دارای اهمیت است. منافع رشد بهرهوری بیشتر برای همگان روشن است چرا که در آینده میتوان به میزان زیادتری با منابع کمتر یا همان میزان منابع دست به تولید زد و میزان سطح زندگی را افزایش داد. با اصلاح بهرهوری میتوان سهم منافع اقتصادی آینده را بزرگ‌تر نمود و نسبت سهم هر نفر را در آن افزایش داد. با توسعه سهم منافع اقتصاد آینده، میتوان تضاد بین گروه‌هایی را که برای کسب بخش کمتری از این سهم با یکدیگر مبارزه می‌کنند را کاهش داد. رشد مداوم در بهرهوری تنها راه یک ملت برای مبارزه با مشکلات اساسی همانند تورم، بیکاری، افزایش کسری بازرگانی و پول ناپایدار است. از بعد فردی، رشد بهرهوری درافزایش استاندارد واقعی زندگی و به‌کارگیری منابع موجود به بهترین وجه برای اصلاح کیفیت زندگانی است.
وضعیت کارآفرینی و نوآوری در کشورهای جهان
ایالات متحده از نظر هزینههای تحقیق‌وتوسعه (R&D) با هزینه تحقیق‌وتوسعه بیش از 760 میلیارد دلار (PPP) در سرتاسر جهان پیشتاز است. چین با خدود 620 میلیارد دلار سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه در رتبه دوم قرار دارد و کشورهای فنلاند و نروژ با سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه به میزان 7 میلیارد دلار در رتبه بندی آخر از 27 کشور برتر در سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه در جهان قرار دارند (statista, 2024).
تأثیر ظرفیت جذب دانش، ذهن آگاهی و چابکی بر عملکرد .../ سمیرا متقی و همکاران 254 |
جدول 1. کشورهای پیشرو از نظر هزینه ناخالص تحقیق و توسعه در جهان در سال 2022
In billion ppp U.S. dallre | Countries | In billion ppp U.S. dallre | Countries |
24.34 | Irland | 761.58 | United States |
22.86 | Netherlands | 620.38 | China |
21.35 | Australia | 180.46 | Japan |
19.84 | Switzerland | 131.83 | Germany |
19.82 | Belgium | 119.64 | South Korea |
19.62 | Poland | 84.22 | United Kingdom |
19.03 | Sweden | 63.97 | France |
15.52 | Austria | 55.03 | Taiwan |
11.38 | Singapore | 40.32 | Russia |
9.48 | Denmark | 36.99 | Turkey |
8.07 | Czechia | 32.44 | Canada |
7.63 | Finland | 31.68 | Itlay |
7.211 | Norway | 25.76 | Spain |
Source: statista 2024
در سال 2022، امارات متحده عربی با امتیاز شاخص 2/7 از 10 به عنوان بهترین کشور جهان در رتبه بندی کارآفرینی شناخته شد؛ عربستان سعودی با امتیاز 3/6 ، تایوان با امتیاز 2/6 و هند با امتیاز 1/6 به ترتیب در رتبه دوم تا چهارم قرار گرفتند. همچنین ایران با امتیاز 6/3 و ونزوئلا با امتیاز 2/3 در رده آخر این رتبه بندی جای گرفتند (GEM, 2023).
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 255 |
NECI | Countries | NECI | Countries |
4.6 | Serbia | 7.2 | United Arab Emirates |
4.5 | Chile | 6.3 | Saudi Arabia |
4.5 | Uruguay | 6.2 | Taiwan |
4.4 | Slovak Republic | 6.1 | India |
4.3 | Egypt | 5.9 | Netherlands |
4.3 | Cyprus | 5.8 | Lithuania |
4.3 | Panama | 5.8 | Indonesia |
4.3 | Morocco | 5.8 | Switzerland |
4.2 | Romania | 5.7 | Republic of Korea |
4.2 | Itlay | 5.7 | Qatar |
4.2 | Oman | 5.6 | China |
4.1 | Croatia | 5.5 | Latvia |
4.1 | South Africa | 5.2 | Norway |
4.0 | Spain | 5.2 | United States |
3.8 | Puerto Rico | 5.1 | Canada |
3.8 | Gutemala | 5.1 | Germany |
3.8 | Mexico | 5.1 | France |
3.7 | Poland | 5.0 | Sweden |
3.7 | Argentina | 5.0 | Luxembourg |
3.7 | Tunisia | 5.0 | Japan |
3.6 | Brazil | 4.8 | Austria |
3.6 | Togo | 4.8 | Slovenia |
3.6 | Iran | 4.8 | Hungary |
3.2 | Venezuela | 4.7 | United Kingdom |
|
| 4.6 | Greece |
Source:GEM National Expert sorvay, 2022
3- پیشینه پژوهش
حسن‌زاده محمودآباد و همکاران (1401)، در مطالعه ای تاثیر تعداد ثبت اختراعات بعنوان یکی از مهمترین معیارهای نوآوری بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب توسعه یافته و درحال توسعه را طی دوره زمانی 2000-2020 با رویکرد داده های ترکیبی مورد بررسی قرار دادند. نتایج تجربی حاکی از آن بود، در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه، نوآوری بر رشد اقتصادی تاثیر مثبت و معنی‌داری دارد. مقایسه میزان تاثیر نوآوری در دو گروه مورد بررسی نشان داد که در کشورهای در حال توسعه که سطح پایین‌تری از نوآوری را دارند، اثر این متغیر بر رشد اقتصادی بیش از کشورهای توسعه یافته است.
زمانی و همکاران (1400)، در مطالعه ای به بررسی تأثیر متقابل شاخصهای آزادی اقتصادی (حاکمیت قانون، اندازه دولت، کارایی قوانین و مقررات و بازارهای باز) و کارآفرینی بر رشد اقتصادی در نمونهای شامل 66 کشور منتخب درحال‌توسعه و توسعهیافته برای دوره زمانی 2018-2010 پرداخته اند. یافتهها حاکی از آن است که تأثیر متقابل کارآفرینی و شاخصهای آزادی اقتصادی کل، حاکمیت قانون، کارایی قوانین و مقررات و بازارهای باز بر رشد اقتصادی در هر دو گروه از کشورهای منتخب مثبت و معنادار بوده است. این نتایج گویای آن است که درجه بالاتر آزادی اقتصادی از طریق افزایش فعالیتهای کارآفرینانه میتواند به رشد اقتصادی بالاتر بینجامد. همچنین، تأثیر متقابل کارآفرینی و اندازه دولت در کشورهای توسعهیافته مثبت و در کشورهای درحال‌توسعه معنادار نشده است که بیانگر تأثیر متفاوت هزینههای مختلف دولت بر رشد اقتصادی است. علاوهبراین، نتایج نشان داد که تأثیر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای توسعهیافته مثبت و معنادار و در کشورهای درحال‌توسعه منفی و معنادار بوده است.
محمدزاده و همکاران (1399)، در مطالعه ای به بررسی تاثیر نوآوری (شاخص حق ثبت اختراع) و کارآفرینی بر رشد اقتصادی 20 کشور منتخب طی دوره زمانی 2015-2001 با استفاده از روش GLSو رهیافت داده های تابلویی پرداختند. نتایج برآوردها نشان از تاثیر مثبت و معنادار متغیر کارآفرینی و نوآوری (تعداد اختراعات ثبت شده) بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب بوده است. بنابراین، لازمه رسیدن به رشد اقتصادی مناسب، ایجاد یک سیستم نوآوری و کارآفرینی کارآمد دانسته شده است.
فشاری و ولی بیگی (1396) در مطالعه ای به بررسی تاثیر نظام نوآوری بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه در دوره زمانی 1980- 2014 پرداخته اند. نتایج نشان دهنده آن است که، نوآوری تاثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه دارد. همچنین نتایج نشان دهنده تاثیر مثبت سرمایه انسانی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و درجه باز بودن تجاری بر رشد اقتصادی کشورهای مربوطه می باشد.
محمدزاده (1396) در مطالعه ای به بررسی ارتباط میان کارافرینی و رشد اقتصادی در مطالعه ای با روش پانل دیتا برای سال های 2001-2015 پرداختن. مجموع نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از آن است که سرمایه گذاری، سرمایه انسانی، نوآوری و کارآفرینی چهار منبع و منشاء اصلی رشد اقتصادی جامعه است و برای ارتقاء رشد اقتصادی بایستی بر روی این چهار موضوع تأکید بیشتری شود.
صباحی و همکاران (1392) در پژوهشی کاربردی با عنوان "بررسی اثر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب" به بررسی اثر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب با واردکردن متغیر کارآفرینی در مدل رشد درونزای رومر در کنار سایر متغیرهای مهم اثرگذار بر رشد اقتصادی پرداخته اند. نتایج حاصل از برآورد مدل به روش حداقل مربعات معمولی برای دست داده های مقطعی در هر سه شاخص حاکی از اثر معنی دار کارآفرینی بر رشد اقتصادی است. البته میزان و نوع اثرگذاری عامل کارآفرینی بر رشد اقتصادی کشورها به درجه ی توسعه یافتگی و اقتصادی برای کشورهای کم درآمد و نسبتاً فقیر منفی و برای کشورهای با درآمد سرانه ی بالا مثبت است. کارآفرینی در کشورهای توسعه یافته باید بر اساس جنبه ی نوآوری آن موردتأکید قرار گیرد و در کشورهای در حال توسعه سیاستهای تشویقی دولتها برای افزایش مشارکت در اقتصاد به شکل کارآفرینی لازم است.
زکــی و رشــید (2016) به‌منظور بررســی اثــر کارآفرینــی بــر رشــد اقتصــادی در کشــورهای نوظهــور18، دادههــای مقطعــی هفــت کشــور نوظهــور را در بــازە زمانــی 2004 تــا 2014 مطالعــه کرده‌اند. نتایــج ایــن پژوهــش بیانگــر وجــود رابطـه منفــی و معنــادار میــان کارآفرینــی و رشــد اقتصــادی در ایــن کشورهاســت؛ در حالــی کــه ارتبــاط میــان بهرهوری نیــروی کار و ســطح توسـعه یافتگی بـا رشـد اقتصـادی مثبـت اسـت. بنابرایـن کشـورهای نوظهـور در وهلـه اول بایـد بـر ســرمایه گذاری در ســرمایه انســانی به‌منظور افزایــش بهرهوری متمرکــز گردنــد. تشــویق دولتهــا بـه راه انـدازی کسـب وکارهای نوپـا بـدون فراهـم و تقویـت کـردن اکوسیسـتم کارآفرینانـه و محیـط کســبوکار مســاعد، تأثیــر معکوســی بــر رشــد خواهــد داشــت.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 256 |
پیکی و همکاران (2015)، در مطالعه ای تحت عنوان نوآوری و رشد اقتصادی به بررسی تاثیر نوآوری بر رشد اقتصادی در کشورهای منطقه يورو طی بازه زمانی 2000-2013 پرداخته اند. نتايج بررسی آنان حاکی از آن است که نوآوری )مخارج تحقیق و توسعه و تعداد ثبت اختراعات ( بر رشد اقتصادی تاثیر مثبت و معناداری دارد؛ همچنین کیفیت سرمايه انسانی و سرمايه گذاری مستقیم خارجی تاثیر قابل توجهی بر رشد اقتصادی داشته است.
آجید (2022) در مطالعه خود نشان داد که تأثیر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای در حال ظهور به سطح کیفیت نهادی بستگی دارد. در کشورهای با کیفیت نهادی بالا، کارآفرینی تأثیر مثبتی بر رشد دارد. با این حال، در کشورهایی با کیفیت نهادی پایین، کارآفرینی میتواند تأثیر منفی بر رشد داشته باشد.
گالینـدو و منـدز (2014) در پژوهـش خـود ارتبـاط میـان کارآفرینـی، نـوآوری و رشـد اقتصـادی را تجزیه‌وتحلیل کـرده و وجـود اثـرات بازخـورد در ایـن ارتباطـات را نشـان داده‌اند. بدیـن منظـور در بـازه زمانـی 2008 تـا 2013 بـرای سـیزده کشـور توسعهیافته، بـا اسـتفاده از روش داده‌های پانــل بــا روش اثــرات ثابــت تجزیه‌وتحلیل تجربــی انجــام دادنــد. بــرای ســهولت تجزیه و تحلیل‌های صورت‌گرفته رویکـرد شـومپیتری بـه کار رفـت. یافتههای پژوهـش نشـان داد کارآفرینـی و نـوآوری هـر دو دارای رابطـه مثبـت بـا رشـد اقتصـادی اسـت. بدیـن ترتیـب، باعـث اثـر دایره‌ای میشود کـه به هم وجــب آن، متغیرهــا آثــار مثبــت بــر هــم خواهــد گذاشــت. فعالیتهای کارآفرینــی و نــوآوری فعالیتهای اقتصــادی را افزایــش میدهد و فعالیتهای اقتصــادی نیــز اثــر مثبــت بــر نــوآوری و فعالیتهای کارآفرینانـه می‌گذارد. افـزون بـر ایـن، نتایـج تجزیه و تحلیل‌ها حاکـی از تأثیـر مثبـت سیاستهای پولـی و وضعیـت اجتماعـی بـر نـوآوری و کارآفرینـی اسـت.
نکته قابل‌ذکر دررابطه‌با مطالعات مذکور این است که برخی از این مطالعات کشورهای توسعه یافته و درحال‌توسعه را در کنار هم مورد بررسی قرارداده است و یا صرفاً به بررسی نمونه‌هایی از یکی از گروه کشورها و یا دیگر مناطق پرداخته‌اند. ولیکن مطالعه حاضر باتوجه‌به میزان دردسترس‌بودن داده‌ها به ارزیابی تطبیقی و مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی در هر دو گروه کشورهای درحال‌توسعه و توسعهیافته پرداخته است.
4- روش شناسی پژوهش
روش داده‌های ترکیبی (پانل دیتا) روشی برای تلفیق داده‌های مقطعی و سری زمانی است. مزیت این روش در این اسـت کـه معمـولاً روش‌های سـنتی اقتصادسنجی بـر سری‌های زمـانی و داده‌های مقطعـی، ناهماهنگی‌های مربوط به واحدها یا گروه‌ها را لحـاظ نمی‌کنند و نتایج دارای ریسک تورش دار بودن است. این نوع ناهمگنی‌ها در روش داده‌های پانـل در نظـر گرفته می‌شوند و برآوردهای نااریب و سازگارتری را ارائـه می‌دهند. مهمترین مزیـت اسـتفاده از روش داده‌های ترکیبی، کنترل نمودن خواص ناهمگن و درنظرگرفتن تک‌تک افراد، شرکت‌ها، ایالت و کشـورها است. درحالیکه مطالعات مقطعی و سری زمانی این ناهمگنی‌ها را کنترل نمی‌کند و یا نتایج احتمال اریـب بودن آن وجود دارد در واقع بـا اسـتفاده از داده‌های ترکیبـی، شناسـایی و اندازه‌گیری تـأثیراتی کـه به‌سادگی در داده‌های مقطعـی و سـری زمـانی قابـل. شناسایی نیست، امکان‌پذیر میشود (هشیائو21، 2003 .(
در حالت کلی مدل زیر نشان‌دهنده یک مدل با داده‌های پانل می‌باشد:
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد.../ سمیرا متقی و همکاران 257 |
نشانگر واحدهای مقطعی (مثلا شرکت ها) و 
نشانگر زمان است. 
متغیر وابسته را برای
امین واحد مقطعی در سال
نشان میدهد و 
نیز 
امین متغیر مستقل غیرتصادفی برایامین واحد مقطعی در سال ام است. 
جمله اخلال بوده و فرض میشود دارای میانگین صفر (
) و واریانس ثابت (
) است. 
پارامترهای مدل می باشد که واکنش متغیر وابسته نسبت به تغییراتامین متغیر مستقل درامین مقطع وامین زمان را اندازه گیری می‌کند. برای برآورد مدل بر اساس داده های پانل روش های مختلفی همچون روش اثرات ثابت22 و روش اثرات تصادفی23 وجود دارد که بر حسب مورد، کاربرد خواهند داشت.
در بررســی داده‌ها و بــرآورد الگوهــا به‌صورت پانل دیتا دو رهیافت اثرات ثابت و اثرات تصادفی وجود دارد. اثرات ثابت بر این فرض استوار است که اخـتلاف بین کشورها را میتوان به‌صورت تفـاوت در عـرض از مبـدأ نشـان داد و به‌صورت فرم زیر نشان داده میشود:
(2) |
اثرات تصادفی بر این فرض استوار است که جزء ثابـت مشخص‌کننده مقاطع مختلف به‌صورت تصادفی بـین واحدها و مناطق توزیع شده‌اند؛ بنابراین رابطـه ١ را میتوان برای الگوی با اثرات تصادفی بـه صـورت ذیـل نوشت:
(3) |
در رابطه ٣، εiمشخص کننده جـزء تصـادفی مربـوط به i امین واحـد اسـت. همچنـین بـرای انتخـاب بـین الگوی عمومی و الگـوی بـا اثـرات تصـادفی از آزمـون بروچ پاگـان و بـرای انتخـاب اینکـه الگـو بصورت اثرات ثابت یا تصادفی باشد از آزمون هاوسمن استفاده میشود (بالتاجی24، 2005).
پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی تطبیقی و مقایسه‌ای به اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد اقتصادی در کشورهای درحال‌توسعه و توسعهیافته بپردازد. اطلاعات استفاده شده در این پژوهش طی سال‌های 2008-2022 میلادی از آمار رسمی منتشر شده توسط بانک جهانی و مرکز دیده بان جهانی کارافرینی(GEM)و سالنامه آماری سازمان آمار ایاالات متحده امریکا جمع آوری شده است. در این پژوهش از اطلاعات 20 کشور درحال‌توسعه و توسعه یافته منتخب استفاده شده است.
مدل‌های مختلفی در مورد رشد اقتصادی وجود دارد؛ ولی در این مطالعه تأکید بر روی نوآوری و کارآفرینی است که در مبانی نظری هم بحث شده است؛ لذا مدل اقتصادسنجی برگرفته از مدل گالیندو و مندیز (2014)25 است که به‌صورت زیر تعریف میشود:
Ln(GDP) = a + B0 ln(TEA) + B1 ln(HC) + B2 ln(Innovation) + B3 ln(Capital) (4)
GDP: تولید ناخالص داخلی به قیمت سال پایه 2017 جمع آوری شده است که این متغیر برحسب دلار می باشد.
TEA: درصد نیروی کاری که به طور فعالانه در ایجاد کسب‌وکارهای جدید درگیر هستند یا مدیر یا مالک شرکت هستند. داده‌های مربوط به این شاخص از دیده‌بان جهانی کارآفرینی (GEM) جمع‌آوری‌شده است.
HC: سرمایه انسانی که به قیمت سال پایه 2010 جمع اوری شده است. هزینه های آموزشی به عنوان نماینده آن در این پژوهش استفاده شده است.
Innovation: نشان‌دهنده نوآوری است که اختراعات ثبت شده به‌عنوان نماینده آن در این پژوهش است.
Capital: تشکیل سرمایه خالص است و ارزش خالص کل دارایی‌های ایجاد شده در یک کشور را در دوره‌ای خاص نشان میدهد که در اینجا بر اساس سال 2017 بیان میشود.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 258 |
برای دوری از رگرسیون کاذب تخمین مدل بایستی از پایابودن متغیرها اطمینان حاصل کنیم. جهت بررسی مانایی متغیرها از آزمون لوین، لوین و چو (LLC)استفاده شده است. این آزمون از مهمترین آزمون‌های ریشه واحد درداده‌های پانل است. هرچند که ممکن روش‌های مختلف در آزمون‌های ریشه واحد مبتنی بر داده‌های پانلی نتایج متناقضی را نتیجه دهد. جدول 1 نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد LLC برای دو گروه کشورهای درحال‌توسعه و توسعه است که نشان میدهد متغیرهای پژوهش در تفاضل مرتبه اول پایا شده‌اند.
جدول 1. نتایج ازمون ریشه واحد
کشورهای توسعه یافته | کشورهای درحال‌توسعه |
| ||||
وضعیت | احتمال | آماره t | وضعیت | احتمال | آماره t | آزمون |
I(1) | 00/0 | 72/33- | I(1) | 00/0 | 72/24- | لوبن، لین و چو |
I(1) | 00/0 | 27/35- | I(1) | 00/0 | 27/22- | ایم، پسران و شین |
منبع: یافتههای پژوهش
آزمون چاو (F لیمر) و هاسمن
نتایج آزمون لیمر در جدول 2 نشان میدهد در هر دو گروه کشورها فرضیه صفر مبنی بر برابری اثرات فردی رد شده است؛ بنابراین الگوی مناسب برای برآورد مدل مورد بررسی پانل دیتا می‌باشد.
جدول 2. نتایح آزمون F لیمر
کشورهای توسعهیافته | کشورهای درحال‌توسعه |
| ||||
d.f | احتمال | مقدار اماره | d.f | احتمال | مقدار اماره | آماره |
(7،107) | 0 | 489/9709 | (5،80) | 0 | 489/140 | سطح مقطع F |
7 | 0 | 236/768 | 5 | 0 | 236/205 | سطح مقطع کای دو |
منبع: یافتههای پژوهش
جهت انتخاب کاراترین روش برای تخمین مدل بین دو اثرات ثابت و تصادفی از آزمون هاسمن استفاده میشود. فرض صفر این آزمون، بیانگر ارجحیت روش اثرات تصادفی بر اثرات ثابت بوده و فرض مقابل به‌عکس این قضیه اشاره دارد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون هاسمن برای هر دو گروه کشور نشان‌دهنده پذیرفته‌شدن فرضیه صفر و بیانگر این است که برآورد مدل با روش اثرات تصادفی کاراتر از روش اثرات ثابت است.
جدول 3. نتایح آزمون هاسمن مدل
کشورهای توسعهیافته | کشورهای درحال‌توسعه |
| ||||||
احتمال | درجه آزادی | آماره کای دو | احتمال | درجه آزادی | آماره کای دو | آماره | ||
09/0 | 4 | 92/7 | 35/0 | 0 | 41/4 | سطح مقطع تصادفی | ||
منبع: یافتههای پژوهش
آزمون ناهمسانی واریانس
اولین پذیره زیربنایی مورد بررسی برای مدل مربوط به آزمون فرضیه‌های پژوهش، عدم وجود ناهمسانی واریانس در باقیماندههای مدل می‌باشد. برای این منظور از آزمون ضریب واریانس (Variance Ratio Test) استفاده نموده‌ایم که نتایج آن برای دو گروه کشور به شرح جدول زیر است:
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 259 |
کشورهای توسعهیافته | کشورهای درحال‌توسعه |
| ||||
نتیجه | احتمال | آماره کای دو | نتیجه | احتمال | آماره کای دو | فرضیه |
همسانی واریانس دارد | 0 | 50/14 | همسانی واریانس دارد | 0 | 62/10 | ناهمسانی واریانس دارد |
منبع: یافتههای پژوهش
آزمون خودهمبستگی
دومین فرض از مفروضات مدل‌های رگرسیونی، عدم وجود خودهمبستگی از مرتبه اول بین باقیماندههای مدل می‌باشد. جهت بررسی این فرض از نمودار همبستگی (Correlogram) استفاده می‌نماییم. نتایج مربوط به نمودار همبستگی باقی‌مانده‌ها در ذیل ارائه شده است. باتوجه‌به اینکه مقدار P – Value آزمون 00/0 می‌باشد، لذا فرضیه صفر این آزمون مبنی بر عدم وجود خود بستگی سریالی بین اجزای اخلال مدل در دو گروه کشور رد خواهد شد و در نتیجه جملات خطا دارای خودهمبستگی سریالی هستند.
| |||||||||||||||||||||
منبع: یافتههای پژوهش
تخمین مدل به روش GLS
باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده و تأیید وجود ناهمسانی واریانس و خودهمبستگی سریالی در دو گروه کشورها، مدل به روش GLS برآورد میشود:
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 260 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منبع: یافتههای پژوهش
5- یافتههای پژوهش
نتایج پژوهش در مدل کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته نشان می دهد که کارآفرینی تاثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی هر دو گروه کشور مورد مطالعه دارد. به طوری که یک واحد افزایش در شاخص کارآفرینی، به ترتیب رشد اقتصادی را در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به میزان 06/0 واحد و 03/0 واحد افزایش می دهد. بنابراین می توان گفت کارآفرینی در کشورهای در حال توسعه
میتواند با ایجاد شغل های جدید کاهش بیکاری را تسریع کند و با افزایش درآمد به بهبود کیفیت زندگی مردم کمک نماید. همچنین کارآفرینی در کشورهای توسعهیافته
میتواند به نوآوری، افزایش رقابت و بهبود کیفیت محصولات و خدمات کمک کرده و منجر به رشد اقتصادی و ایجاد شغل های جدید شود. این یافته ها با مطالعات گالیندو و مندیز (2014) همخوانی دارد.
در رابطه با شاخص نوآوری یافتههای حاکی از آن است که این شاخص تاثیر مثبت و معنادارب در هر دو گروه کشور مورد بررسی دارد. به این معنا که با یک واحد افزایش در شاخص نوآوری، به ترتیب رشد اقتصادی را در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به میزان 11/0 واحد و 09/0 واحد افزایش میدهد. به عبارت دیگر نوآوری میتواند به بهتر شدن سح زندگی افراد، افزایش اشتغال و در نهایت رشد اقتصادی کمک کند. به طور مثال فناوری های جدید می تواند به کشاورزان کمک کرده تا محصولات بهتری تولید کنند یا به کسب و کارها این امکان را بدهند که به بازارهای جدید دسترسی پیدا کنند همچنین نوآوری میتواند به حل مشکلات زیست محیطی از طریق استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر کمک نمایند. از سویی دیگر کشورهای توسعه یافته با استفاده از نوآوری میتوانند به بهبود کارایی، افزایش تولید و ارتقا زندگی شهروندان خود بپردازند. در این کشورها نوآوری در زمینههای مختلف مانند فناوری، بهداشت و آموزش و محیط زیست می تواند موجب افزایش
رقابتپذیری میشود. به عنوان مثال پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات میتواند به کسب و کارها کمک کند تا به شیوههای جدیدی از کار و ارتباط با مشتریان دست یابند. علاوه بر این نوآوری میتواند به حل چالش جهانی مانند تغییرات اقلیمی و بحرانهای بهداشتی بپردازد. کشورهای توسعهیافته با سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه میتوانند راهحلهای جدیدی را برای حل مسائل پیدا کنند. این نتایج با مطالعات حسن زاده (1401) مطابقت دارد.
ضریب سرمایه انسانی در هر دو گروه کشور توسعهیافته و در حال توسعه تاثیر بسیار قوی و مثبتی بر رشد اقتصادی دارد. به وری که با افزایش یک واحد در این شاخص، به ترتیب در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته رشد اقتصادی به میزان 61/0 واحد و 39/1 واحد افزایش مییابد. به بیانی دیگر، سرمایه انسانی به مهارتها، دانش و توانایی افراد اشاره دارد. وقتی افراد مورد آموزش قرار گیرند و مهارتهای لازم را کسب نمایند میتوانند با بهرهوری بیشتر به رشد اقتصادی کمک کنند. افزایش سطح تحصیلات و آموزش در یک کشور میتواند منجر به بهبود کیفیت نیروی کار شود و این به نوبه خود میتواند به افزایش تولید و نوآوری متجر گردد. همچنین سرمایه انسانی میتواند به جذب سرمایهگذاریهای جارجی و بهبود شرایط زندگی مردم کمک نماید. این نتایج با یافتههای موسوی و همکاران (1394) مطابقت دارد.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 261 |
زیرساخت های قوی در این کشورها مانند شبکه های حمل و نقل و اتباطات موجب تسهیل تجارت داخلی و بین المللی شده و به رشد اقتصادی کمک می کند. از سویی دیگر کشورها با زیرساخت های قوی تر و سرمایه فیزیکی مناسب، گزینه مناسبی برای سرمایه گذاری خارجی شده که نهایتا سرمایه گذاری خارجی در پروژه های فیزیکی به ایجاد شغل های جدید و کاهش بیکاری و در نتیجه رشد اقتصادی می پردازد. که این نتایج با ماطالعات مهرگان و همکاران (1393) همخوانی دارد.6- بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر به بررسی چهار عامل کلیدی بر رشد اقتصادی در دو گروه از کشورها، درحال‌توسعه و توسعهیافته پرداخته است. نتایج نشان داد که هر چهار عامل، یعنی کارآفرینی، نوآوری، سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی در هر دو گروه از کشورها بر رشد اقتصادی تأثیر مثبت و معنادار دارند. بااین‌حال میزان این تأثیر بین دو گروه متفاوت است. تفاوت در تأثیر عوامل بر رشد اقتصادی در دو گروه از کشورها میتواند به مرحله توسعه آنها نسبت داده شود. در کشورهای درحال‌توسعه، جایی که زیرساخت‌ها ضعیف‌تر هستند و بازارها کمتر توسعه یافته‌اند، کارآفرینی و نوآوری میتوانند نقش مهم‌تری در ایجاد شغل، افزایش بهرهوری و معرفی محصولات و خدمات جدید داشته باشند. در مقابل، در کشورهای توسعهیافته، باوجود زیرساخت‌های قوی‌تر و بازارهای توسعه‌یافته‌تر، سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی ممکن است نقش مهم‌تری در ارتقای بهرهوری و رقابتپذیری ایفا کنند. همچنین نوع نوآوری نیز میتواند در این تفاوت‌ها نقش داشته باشد. در کشورهای درحال‌توسعه، نوآوری‌ها ممکن است بیشتر بر رفع نیازهای اساسی و توسعه فناوری‌های پایه متمرکز باشند، درحالیکه در کشورهای توسعهیافته، نوآوری‌ها ممکن است بیشتر بر نوآوری‌های رادیکال و پیشرفته متمرکز باشند. سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی در کشورهای توسعهیافته نقش پررنگ‌تری در رشد اقتصادی ایفا می‌کنند، درحالیکه در کشورهای درحال توسعه کارآفرینی و نوآوری از اهمیت بیشتری برخوردارند. این تفاوت را میتوان با استفاده از مدل‌های رشد اقتصادی تبیین کرد. مدل رشد سولو بیان می‌کند که رشد اقتصادی در بلندمدت ناشی از رشد عوامل تولید، به‌ویژه سرمایه فیزیکی و نیروی کار است. در کشورهای توسعهیافته، سطح بالایی از سرمایه فیزیکی به‌واسطة سرمایهگذاریهای انبوه در زیرساخت‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزات وجود دارد. این امر منجر به افزایش بهرهوری و ظرفیت تولید میشود. علاوه بر این، سرمایه انسانی در این کشورها از طریق آموزش‌وپرورش و مهارت‌آموزی کیفیت بالایی دارد. این امر به نیروی کار توانمند و خلاق منجر میشود که میتوانند از سرمایه فیزیکی به طور کارآمد استفاده کنند و در نوآوری و رشد اقتصادی سهیم باشند. در مدل رشد رومر بر نقش دانش و نوآوری در رشد اقتصادی تأکید می‌کند. در کشورهای توسعهیافته، پایگاه‌های قوی برای تحقیق‌وتوسعه، مراکز آموزشی پیشرفته و حمایت‌های دولتی از نوآوری وجود دارد. این امر به تولید دانش و ایدههای نو منجر میشود که میتوانند به رشد اقتصادی تبدیل شوند. محیط کسب‌وکار در این کشورها نیز برای فعالیتهای نوآورانه مناسب‌تر است. قوانین و مقررات حمایتی از مالکیت معنوی، دسترسی به منابع مالی و فرهنگ حمایت از نوآوری از جمله عواملی هستند که به شکوفایی نوآوری در این کشورها کمک می‌کنند. در مقابل، در کشورهای درحال‌توسعه: سطح سرمایهگذاری در زیرساخت‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزات پایین‌تر است. این امر منجر به کمبود ظرفیت تولید و کاهش بهرهوری میشود. کیفیت آموزش‌وپرورش و مهارتهای نیروی کار نیز در این کشورها پایین‌تر است. این امر به نیروی کار غیرماهر و نامولد منجر میشود که نمی‌توانند از سرمایه فیزیکی به طور کارآمد استفاده کنند و در نوآوری و رشد اقتصادی نقش مؤثری ایفا کنند. محیط کسب‌وکار در این کشورها برای فعالیتهای نوآورانه کمتر مناسب است. فقدان قوانین و مقررات حمایتی از مالکیت معنوی، دسترسی
منابع
1. حسن‌زاده محمودآباد، م.، حاضری،ه.، و دوازده‌امامی، ز. (1401). اثر نوآوری بر رشد اقتصادی در کشورهای توسعهیافته و درحال‌توسعه. فصلنامه نوآوری ارزش‌آفرینی. 22 (11). 1-10.
2. رضایی میر قائد، م.، عربیون، ا.، و علیزاده، م. (1392). بررسی رابطه بین کارآفرینی، محیط کسب‌وکار و توسعه اقتصادی در کشورهای عضو دیده‌بان جهان کارآفرین. جغرافیای انسانی. (2).45. 50-37.
3. رضائیان، ع. (1383). عصر سرمایه انسانی و اجتماعی. فصلنامه چشم انداز مدیریت بازرگانی. (3)12. 5-22.
4. زالی، م.ر.، رضوی، م.، شات، ت.، و سررشته‌داری، ل. (1389). تبیین نقش شبکه‌های اجتماعی در توسعه شایستگی کارآفرینانه در ایران و دانمارک (بر اساس داده‌های 2010GEM). اولین کنفرانس سالانه مدیریت، نوآوری و کارآفرینی. شیراز.
5. زبیری، ه. (1396). ریسک سیاسی، نهادها و کارآفرینی. فصلنامه اقتصاد مقداری. (14)1. 173-206.
6. زمانی، م.، محمدی خیاره، م.، مظهری، ر. (1400). اثر متقابل آزادی اقتصادی و کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب. اقتصاد و توسعه منطقه‌ای. 28 (21). 174-139.
7. شاکری، م.، جعفری صمیمی، ا.، و کریمی موغاری، ز. (1392). ارتباط بین متغیرهای نهادی و رشد اقتصادی: معرفی شاخص نهادی جدید برای منطقه خاورمیانه و شمال
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 262 |
این تحقیق پیشنهاد می‌کند که سیاست‌گذاران از طریق کمک های مالی تحقیق‌وتوسعه مشوق‌های مالیاتی و مشارکت‌های دولتی و خصوصی، بر حمایت از نوآوری و فعالیتهای تحقیق‌وتوسعه تمرکز داشته باشند.
همچنین سیاست‌گذاران باید به تأثیر کارآفرینی بر رشد اقتصادی نیز توجه داشته باشند که این امر نیازمند به یک رویکرد انعطاف‌پذیر است که بتواند با تغییرات در محیط اقتصادی و سطح کارآفرینی سازگار شود.
آفریقا. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی. (21)6. 106-93.
8. صباحی، ا.، ناجی میدانی، ع.ا.، و سلیمانی، ا. (1392). بررسی اثر کارآفرینی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی. (3)11. 9-18.
9. عیسی‌زاده، س.، و مهران‌فر، ج. (1391). نقش نهادها در شکل‌دهی کارآفرینی در کشورهای منتخب جهان. پژوهشنامه اقتصادی. (12)44. 212-199.
10. فشاری، م.، و ولی بیگی، م. (1396). تأثیر نظام نوآوری بر رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه از منظر سیاست‌گذاری (رهیافت داده‌های تابلویی). فصلنامه مطالعات بین‌رشته‌ای دانش راهبردی. 7 (29). 94-75.
11. محمدزاده، پ.، خان گلدی زاده، س.، و کمانگر، ش.(1399). تأثیر نوآوری و کارآفرینی بر رشد اقتصادی: یک مطالعه بین‌کشوری، پژوهش‌های اقتصادی ایران. 25(82).121-148.
12. مداحی، م. (1387). آموزش عالی، کارآفرینی، رشد اقتصادی؛ ارائه یک مدل نظری و تحلیل تجربی. کار وجامعه. شماره 101.
13. مطیعی لنگرودی، س.ح.، و نصرتی، م. (1390). امکان‌سنجی توسعه گردشگری در نواحی روستایی از دیدگاه گردشگران(بخش گرگان رود شهرستان تالش). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 22(1). 69-84.
14. نجارزاده نوش‌آبادی، ا.، مهران‌فر، ج.، و طبرسی، ا.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 263 |
15. یاوری، ک. (1396). مدل های پیشرفته رشد اقتصادی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت). پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
16. Acemoglu, D., Aghion, P., & Zilibotti, F. (2007). Distance to frontier, selection, and economic growth. Journal of the European Economic association, 4(1), 37-74.
17. Acs, Z. (2006). How is entrepreneurship good for economic growth?. Innovations: technology, governance, globalization, 1(1), 97-107.
18. Acs, Z. J., Arenius, P., Haym P. & Minniti, M. (2005). Global Entrepreneurship Monitor: 2004 Executive Report.
19. Acs, Z. J., Desai, S. & Hessels, J. (2008). ‘Entrepreneurship, economic development and institutions.’ Small Business Economics, 31(3), 219–234
20. Acs, Z.J. & Autio, E. (2011). The global entrepreneurship and development index: A brief explanation. London, UK: Imperial College London.
21. Ajide, F. M. (2022). Entrepreneurship and productivity in Africa: the role of institutions. Journal of Sustainable Finance & Investment, 12(1), 147-168.
22. Amaghouss, J. and Ibourk,A. 2013. Entrepreneurial Activities, Innovation and Economic Growth: The Role of Cyclical Factors: Evidence from OECD Countries for the Period 2001-2009, International Business Research, 6(1): 153-162.
23. Amorós, J. E., Cristi, O. & Minniti, M. (2009). ‘Driving forces behind entrepreneurship: Differences on entrepreneurship rate level and its volatility across countries.’ Frontiers of Entrepreneurship Research, 29(16): Article 2.
24. Angel Galindo-Martin, M., Teresa Mendez-Picazo, M., & Soledad Castano-Martinez, M. (2016). Growth, economic progress and entrepreneurship. Journal of Innovation & Knowledge, 1(1), 62-68.
25. Aparicio, S., Urbano, D., & Audretsch, D. (2016). Institutional factors, opportunity entrepreneurship and economic growth: Panel data evidence. Technological Forecasting and Social Change, 102, 45-61.
26. Baltaji, D., H., (2014). “Econometrics, translated by Reza Talbalo and Shaleh Bagheri Parmehr”, Tehran, Nei Publishing.]In Persian [
27. Esazadeh, S., Mehranfar, J. (2012).”The role of institutions in the formation of entrepreneurship in selected countries of the world”, Quarterly Journal of Economic Research of Islamic-Iranian Approach. 12(44). 199-212.]In Persian [
28. Gujerati, D. (2012)."Fundamentals of econometrics", second volume, translated by Hamid Abrishami, Tehran, Tehran University Press.]In Persian [
29. Madahi, M. (2008).”Higher education, entrepreneurship, economic growth: providing a theoretical model and empirical analysis”. Work and society.No 101.]In Persian [
30. Moteeie Langroodi, M., Nosrati, M. (2011).”Feasibility of tourism development in rural areas from the point of view of tourists in Gorgan-Rood district of Talesh city”, Journal of Geography and Environmental Planning. 22(41). 1-20.]In Persian [
31. Najarzadeh Nooshabadi, A., Mehranfar, J., Tabarsi, M. (2012).”The role of productive and unproductive entrepreneurship in economic growth”, Planning and Budget Quarterly,17(3). 115-129.]In Persian [
32. Pece, A. M., Simona, O. E. O., & Salisteanu, F. (2015). Innovation and economic growth: An empirical analysis for CEE countries. Procedia Economics and Finance, 26, 461-467.
33. Pradhan, R. P., Arvin, M. B., & Bahmani, S. (2018). Are innovation and financial development causative factors in economic growth? Evidence from a panel granger causality test. Technological Forecasting and Social Change, 132, 130-142.
34. Rezaei Mirghaed, M., Arabiyon. A., Alizadeh. M. (). “Investigating the relationship between entrepreneurship, business environment and economic development in the member countries of the World Entrepreneurship Watch (World Watch of Entrepreneurship)”, human geography researches. 45(2). 50-37.]In Persian .[
35. Rezaeian, A. (2004). “The era of human and social capital”, business management perspective. 11. 5-22.]In Persian [
36. Sabahi, A., Naji median, A.A., Soleymani, E. (2013). “Investigating the effect of entrepreneurship on economic growth in selected countries”, researches on economic growth and development, 3(11). 9-18.]In Persian .[
37. Shakeri, M., Jafari Samimi, A., Karimi Moghari, Z. (2014). “The relationship between institutional variables and economic growth: introducing a new institutional index for the Middle East and North Africa region”. Economic Growth and Development Research Quarterly. 21(6). 94-106.]In Persian [
38.
ارزیابی تطبیقی مقایسه‌ای اثرات کارآفرینی و نوآوری بر رشد .../ سمیرا متقی و همکاران 264 |
39. Zobeiri, H. ().”Political risk, institutions and entrepreneurship”, Quantitative Economics Quarterly (former economic reviews), 14(1). 173-206.]In Persian [
40. Motiei, M. (2011), "Spillover Effects of FDI on Innovation in Developing Countries", Quarterly Journal of Economic Growth and Development Research, 1(2), pp. 31-70.
41. Kokkinou, A. (2005), "Entrepreneurship, Innovation Activities and Regional Growth", 45th European Congress of the Regional Science Association, pp.1-18.
42. Caree, M.A. and Thurik, A.R. (2003), "The Impact of Entrepreneurship on Economic Growth", Handbook of Entrepreneurship Research, Oxford University Press.
[1] . Schumpeter
[2] . David Hume: 1711-1776
[3] . Stuart Mill: 1806-1873
[4] . Karl Marx: 1811-1883
[5] . Robert Solow: 1924
[6] . Sismon Kuznets: 1901-1985
[7] . Moses Abramovitz: 1912-2000
[8] . Hollis Burnley Chenery: 1918-1994
[9] . Edward Fulton Denison: 1915-1992
[10] . Kenneth Joseph Arrow: 1921
[11] . Robert Emerson Lucas: 1937
[12] . Gene Michael Grossman: 1955
[13] . Elhanan Helpman: 1946
[14] Shumpetere
[15] 2 A Fully Specified Competitive Equibrium
[16] 3. Stationary
[17] 1. Primarily
[18] . Kuznets
[19] . Vankerz & Torik
[20] . Griphen
[21] . Hsiao
[22] . Fixed Effects
[23] . Random Effects
[24] . Baltagi
[25] . Galindo & Mangez